ΣΤΡΥΜΟΝΑΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

  (Άγνωστη ιστορία από τον ερευνητή νομισματολόγο Αστέριο Τσίντσιφο)

(Email ts.asterios@gmail.com )

       Το «ποταμός-λίμνη» θα περιέγραφε πιο σωστά αυτό το ζωογόνο συνδυασμό, που παρόμοιο δεν υπήρχε πουθενά. Αυτός ο υδάτινος συνδυασμός και η γενικότερη μορφολογία του εδάφους, ήταν οι λόγοι που κατά τον Ηρόδοτο, η παρά του Στρυμόνα χώρα ήταν πυκνοκατοικημένη (πεπολισμένη). Πάνω από εκατό πόλεις υπήρξαν εκεί για να δικαιολογήσουν τον όρο. Κάποιες από αυτές διέπρεψαν στην ιστορία και όλες μαζί, πρωταγωνιστές στις παραγωγές γης και το εμπόριο. Η ιδιαιτερότητα του Στρυμόνα να έχει δυο εκβολές, μια στη λίμνη και μια στη θάλασσα, ανανέωνε τα νερά της Κερκινίτιδος λίμνης που ήταν δικό του δημιούργημα. Αυτό επέτρεπε στη λίμνη να έχει παραπάνω από το κανονικό ψάρια. Ο θεοποιημένος ή κατ’ άλλους βασιλιάς Στρυμόνας, φρόντιζε με τον καλύτερο τρόπο τους υπηκόους του. Λέγεται ότι ο Στρυμόνας είχε τρις γιους, το Ρήσσο, τον Βράγγα και τον Όλυνθο. Όταν ο τελευταίος σκοτώθηκε σε κυνήγι λιονταριού, τα αδέλφια του τον έθαψαν και ίδρυσαν πόλη με το όνομά του. Επρόκειτο για την Όλυνθο του Παγγαίου (ύψωμα 133 – Μεσσολακιά), δίπλα στο Στρυμόνα και κοντά στις Εννέα Οδούς (Αμφίπολη). Από εκεί οι Χαλκιδαίοι ήλεγχαν την δικιά τους αρχαιότερη κληρουχία, που εκτείνονταν νότια και ανατολικά της λίμνης. Ήταν κατά κάποιο τρόπο η ανταγωνίστρια πόλη των Εννέα Οδών και εξυπηρετούνταν από το ίδιο ποτάμιο λιμάνι.

ΛΙΜΑΝΙ  ΕΝΝΕΑ ΟΔΩΝ (ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ) – ΟΛΥΝΘΟΥ και ΒΙΣΑΛΤΩΝ

  Το λιμάνι, από τα τέλη του 6^ου πΧ. αιώνα, έκοβε τα δικά της νομίσματα. Το θέμα τους που ήταν οι ερωδιοί (Νο 1,2), μας αφήνει να φανταστούμε ότι στο τέλος της λίμνης διαμορφώνονταν ένα αβαθή περιβάλλον, που ήταν κατάλληλο γι αυτούς.  Σαν θέμα υπήρξε μοναδικό σ’ όλη την αρχαιότητα και η απόδειξη ότι ήταν δικό της, έρχεται από τη Βισαλτία, στην οποία εδαφικά ανήκε το μισό λιμάνι. Στο Βισαλτικό νόμισμα Νο 3, παρατηρούμε ότι ο ερωδιός υπάρχει σαν σύμβολο στο πίσω μέρος του νομίσματος. Εκτός αυτού, με το Νο 2, έχουν τον ίδιο «κωδικό» στον οπισθότυπο, που παραπέμπει σε κοινό τόπο κοπής. Το ότι

1

2

3

το λιμάνι εξυπηρετούσε περισσότερους φαίνεται από το σύμβολο στα νομίσματα των ερωδιών (μεγάλη μπίλια και τρις μικρότερες περιφερειακά από κάτω). Η μεγάλη μπίλια συμβόλιζε το λιμάνι και οι τρις μικρότερες τους εξαρτώμενους απ’ αυτό (Βισάλτες, Ήδωνες και Ιχναίους).

     Αργότερα το λιμάνι και κατά την διάρκεια του 5^ου πΧ. αιώνα, όλο και περισσότερο συνδέονταν μόνο με το όνομα της Αμφίπολης, έως που αυτό έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της. Εν τω μεταξύ, νομισματικό του θέμα έγινε το ψάρι του γλυκού νερού, που συνοδευτικά πλέον υπήρχε σε νομίσματα Χαλκιδαίων (Νο 4), Αμφιπολιτών (Νο 5,6,7) και του Θασίτη Βεργαία (Νο 8) που στάθμευε εκεί.

4  

5

6 

7

    8

      Τέλος και επί Ρωμαιοκρατίας, το λιμάνι της Αμφίπολης συνέχιζε να συμβολίζεται, είτε στα αυτόνομα νομίσματα της πόλης (Νο 9,10,12,13), είτε στα αυτοκρατορικά (Νο 11). Ο προσωποποιημένος Στρυμόνας στο ενεπίγραφο (CΤΡΥΜΩΝ) νόμισμα Νο 9, μόνο το κεφάλι του (Νο 10,12,) ή το μπούστο του (Νο 13) με στέμμα από φύκια, στόχευαν όχι μόνο στην Αμφίπολη, αλλά και  στο λιμάνι της. Τον 3^ο μΧ. αιώνα το ψάρι υπήρχε σαν σύμβολο στο κάτω μέρος του θρόνου της καθήμενης Αμφίπολης (Νο 11).

9 

10

 11

12 

13

      Το γεγονός ότι η λίμνη ήταν τόσο κοντά στη θάλασσα, επέτρεπε στα δελφίνια να διασχίζουν το Στρυμόνα και να αναζητούν την τροφή τους στην αφθονία της λίμνης. Έτσι πέρα από την μεγάλη ποικιλία ψαριών γλυκού νερού στα νομίσματα, δικαιολογείται και το δελφίνι στο Νο 10 νόμισμα.

ΚΕΡΚΙΝΙΤΙΔΑ ΛΙΜΝΗ

      Δώρο της φύσης και πηγή ζωής μπορεί να χαρακτηρισθεί η Κερκινίτιδα λίμνη για τους αρχαίους κατοίκους που ζούσαν γύρω απ’ αυτή. Και ήταν πάρα πολλοί αυτοί όπως προαναφέρθηκε. Εκεί υπήρχε ένας συνδυασμός όλων αυτών που χρειάζονταν μια κοινωνία, όχι μόνο για να επιβιώσει, αλλά και για να ευημερήσει. Ψηλά βουνά περιστοίχιζαν τη λίμνη, αφήνοντας όμως ενδιάμεσα μεγάλες εύφορες εκτάσεις. Έτσι υπήρχε άφθονο κυνήγι στα βουνά, πολλά ψάρια στη λίμνη και προϊόντα γης που παράγονταν σε μια γη που την διέσχιζαν 25 μικρά και μεγάλα ποτάμια. Όταν δίπλα στο Παγγαίο ο πυρετός του χρυσού

ξέσπασε και χιλιάδες άποικοι ήρθαν, τότε όλες αυτές οι εύφορες εκτάσεις, εξασφάλισαν την διαβίωσή τους. Παράλληλα η περίφημη ξυλεία των βουνών, πέριξ της Κερκινίτιδος, έγινε αντικείμενο εμπορίου. Όλο και περισσότερα καράβια περνούσαν τον Στρυμόνα ποταμό και διέσχιζαν την λίμνη με προορισμό τα πάμπολλα λιμάνια της. Αυτή η επαναλαμβανόμενη διαδικασία, έδωσε τελικά αξία στο μοναδικό σημείου εξόδου, αλλά και εισόδου από και σε αυτή την τεράστια ενδοχώρα. Το λιμάνι των Εννέα Οδών (Αμφίπολης) είχε την τύχη να ελέγχει το μέσα έξω της λίμνης και έτσι να φέρνει σε προνομιακή θέση αυτόν που το κατείχε.

      Όλες οι περιοχές πέριξ της Κερκινίτιδος, δεν είχαν τον ίδιο βαθμό πολιτιστικής ανάπτυξης. Υπήρξε ανάπτυξη πολλών ταχυτήτων. Αυτό εξαρτιόταν από το πόσο εκτεθειμένη βρέθηκε και πότε, σε ανώτερους πολιτισμούς κάθε μια από αυτές τις περιοχές.  Έτσι περισσότερο αναπτυγμένη ήταν η ανατολική Βισαλτία και τα ανατολικά της λίμνης ή το δυτικό Παγγαίο γενικότερα. Ακολούθησε η δυτική Βισαλτία και πολύ αργότερα η βόρεια Κερκινίτιδα από ανατολικά προς τα δυτικά. Η Βισαλτία ευτύχησε να έχει από πολύ νωρίς στα εδάφη της Χαλκιδαίους, Κορίνθιους, Άνδριους και επίσης πολύ νωρίς Μακεδόνες. Κατάφερε έτσι να έχει από τις αρχές του 5^ου πΧ. αιώνα νομίσματα, αγγεία Κορινθιακής εισαγόμενης όπως λέγεται τεχνοτροπίας και κοσμήματα με μεγάλη καλλιτεχνικότητα. Μέτρο σύγκρισης μπορεί να θεωρηθεί η αρχαία Σίνδος (Χαλάστρα), τα ευρήματα της οποίας προέρχονται από την ίδια, κυρίως Κορινθιακή τεχνοτροπία (Ανήκε στην επιρροή της αρχαίας Αινείας, αποικίας των Κορινθίων). Η βόρεια Κερκινίτιδα ήταν σχεδόν απαγορευμένη ζώνη για αποίκους. Μόνο οι Θασίτες από τις αρχές του 5^ου πΧ. αιώνα, δημιούργησαν κάποιους  μεταλλευτικούς σταθμούς εκεί, που μόνο τον 4^ο πΧ. αιώνα έγιναν περισσότεροι. Ουσιαστικά η ανάπτυξη εκεί άρχισε από τα χρόνια του Αμύντα Β’ (393 – 370 πΧ.), όταν αυτός την ενέταξε στα Μακεδονικά εδάφη
.

14

15

      Ένας σπάνιος τύπος Βισαλτικού νομίσματος (Νο 14), έχει το νούφαρο σαν σύμβολο. Το ίδιο έχει, σ’ έναν εξίσου σπάνιο νομισματικό τύπο και η ημιορεινή Τράγιλο (Νο 15). Αυτά κόβονταν στο λιμάνι στις εκβολές του Εζοβίτη ποταμού, που ήταν επίνειο του Τραγίλου. Το νούφαρο άλλωστε εξέφραζε το παραλίμνιο. Εκεί ήταν το ένα από τα δυο αγκυροβόλια του Μακεδονικού στόλου. Το άλλο ήταν στο απέναντι λιμάνι της Μυρκίνου.

      Ακλουθώντας τη δυτική όχθη της λίμνης και προσπερνώντας κατά σειρά το λιμάνι του σημερινού Αχινού, του σημερινού Πατρικίου και των σημερινών Θερμών, φτάνουμε στο λιμάνι της φημισμένης Βέργης. Η Βέργη και το λιμάνι της άκμασαν τον 6^ο και 5^ο πΧ. αιώνα, όπως φανερώνουν οι φορολογικοί κατάλογοι της Α’ Αθηναϊκής συμμαχίας.  Αναφορά του ιστορικού Στράβωνα, πέντε περίπου αιώνες αργότερα, δίνει το ακριβές στίγμα της Βέργης. Αυτή έρχεται από μια εποχή, όπου η ιστοριογραφία ήταν ανεπτυγμένη και έτσι κατά κανόνα μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστη. Αυτό είναι απαραίτητο να αναφερθεί, γιατί μία πρόσφατη ταυτοποίηση της Βέργης στο νέο Σκοπό Σερρών, έξω από τη Βισαλτική επικράτεια και τη σφαίρα επιρροής των Αθηναίων, υπήρξε ατυχής.

……εν δε τοις Βισάλταις ανά ποταμόν ιόντι τον Στρυμόνα και Βέργη ιδρύται κόμη απέχουσα Αμφιπόλεως περί διακοσίους σταδίους…….

                                                                         ΣΤΡΑΒΩΝ VII,36

      Στο ενδιάμεσο διάστημα, τίποτα δεν έρχεται να μας θυμίσει την πόλη του Αντιφάνη που ποτέ δεν έλεγε την αλήθεια. Ποιητής της Μέσης Αττικής Κωμωδίας ο Αντιφάνης, έγραψε βίους και ανέκδοτα εταίρων, τα "Άπιστα", που δυστυχώς όμως δεν σώζονται. Ο Αντιφάνης, ήταν επίσης αυτός που μεσολάβησε στο Δημοσθένη να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους και γι' αυτό απέκτησε το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη, με προτροπή του δευτέρου.

      Ο λόγος που ο Στράβωνας αναφέρθηκε στη Βέργη, είχε να κάνει πιθανότατα με την εξέλιξή της σε αγροτικό κέντρο. Αυτό μαρτυρά θραύσμα από ενεπίγραφη στήλη  που βρέθηκε στο Δίον της Πιερίας, όπου αναφέρεται δυο φορές το τοπωνύμιο …ΕΝ/ΒΕΡΓΙΗ  και αφορούσε κείμενο διανομής γαιών. Οπωσδήποτε με κέντρο τη Βέργη, όπως φανερώνει η επιγραφή, τα εύφορα εδάφη της Βισαλτίας από τον 4^ο πΧ. αιώνα και μετά, συνέχισαν να καλλιεργούνται. Εκεί όπου στα ίδια ακριβώς εδάφη πριν, άκμασαν κατά σειρά η γεωργικές ΤΡΙΗ, ΒΡΕΑ και ΤΡΑΓΙΛΟΣ. Ενδέχεται ακόμα στη διάρκεια της πορείας της στην ιστορία, η Βέργη να επέκτεινε τις γαίες της και πέραν της Βισαλτίας. Άλλωστε τα αρχαία σύνορα που μεταξύ των τοπικών φύλων ήταν καθορισμένα, κατά την Μακεδονοκρατία και Ρωμαιοκρατία, έπαψαν να υφίστανται. Η πιθανότητα λοιπόν προσάρτησης εύφορων εδαφών για καλλιέργεια ή συνεργασιών και πέραν της Κερκινίτιδας λίμνης, ήταν μεγάλη.

     Συνεχίζοντας την ανοδική πορεία και μετά τις εκβολές του Στρυμόνα στην Κερκινίτιδα, εγκαταλείπουμε την Βισαλτία και εισερχόμαστε στη Σιντική. Εκεί η σύνθεση του πληθυσμού ήταν διαφορετική. Τη διαφορά έκαναν τα νομαδικά Παιονικά φύλα, που ήταν εξαπλωμένα εκείθεν του Στρυμόνα και έφταναν έως το Παγγαίο όρος.

      Η Σιντική πήρε το όνομά της από τους Σίντες ή Σίντιους που κατοικούσαν την περιοχή. Λέγεται ότι η καταγωγή τους ήταν από τη Λήμνο, χωρίς όμως αυτό να μπορεί να τεκμηριωθεί. Πολιτιστικό επηρεασμό δέχτηκαν για πρώτη φορά από Θασίτες αποίκους, που από τα τέλη του 6^ου πχ αιώνα, έφτασαν στην περιοχή. Σκοπός του αποικισμού ήταν τα πολύτιμα μέταλλα, που αφθονούσαν στην ανατολική Σιντική. Σε σχέση με τα σημερινά σύνορα, τα αρχαία σύνορα δημιουργούσαν ένα θύλακα μέσα στη Βουλγαρία, που έφτανε έως τα στενά της Κρέσνας. Μέσα σ’ αυτό το θύλακα και πάνω στον Στρυμόνα ποταμό, υπήρχε η Ηράκλεια Σιντικής για να ορίζει τα βορειο-ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας. Υπήρξε η πιο αξιόλογη πόλη, την οποία έχτισε ο πατέρας του Φιλίππου Β', ο Αμύντας ο Γ'.

 

Παραμεθόριο χάλκινο νόμισμα της Ηράκλειας Σιντικής, με Μακεδονική ασπίδα και την επιγραφή ΗΡΑΚΛΕΩΤΩΝ μπροστά. Πίσω απεικονίζεται το ρόπαλο του Ηρακλή, με την επιγραφή ΕΠΙ ΣΤΡΥΜΟΝΙ.

 Άλλες πόλεις της Σιντικής που αναφέρονται ήταν η Σκοτούσα, η Γηρασκός, η Ορβηλία, η Τρίστολος και η Παροικόπολη. Ο Αμύντας Γ’ λοιπόν, είχε καταφέρει στην περιοχή λαμπρή νίκη κατά των βόρειων βαρβάρων. Σ' ανάμνηση της οικοδόμησε την Ηράκλεια προς  τιμήν του Ηρακλή, που απόγονοί του θεωρούνται οι βασιλείς της Μακεδονίας. Η πόλη αυτή οχυρώθηκε από τον Αμύντα με απόρθητα τείχη και υπήρξε προπύργιο στη μεριά αυτή του Μακεδονικού κράτους. Μετά την υποταγή της Μακεδονίας στους Ρωμαίους και τη διαίρεση της σε τέσσερις «μερίδες», η Σιντική περιλήφθηκε στην πρώτη, της οποίας πρωτεύουσα ήταν η Αμφίπολη. 

ΟΥΛΠΙΑΣ ΠΑΥΤΑΛΙΑ

      Και πέραν της Μακεδονίας όμως, μέχρι και το σημείο που πηγάζει ο ποταμός, οι ζωογόνες ιδιότητες του Στρυμόνα ήταν υπαρκτές. Στο σημείο εκείνο υπάρχει ένα εύφορο οροπέδιο, του οποίου οι χάρες μνημονεύονται από τα νομίσματα της τοπικής πόλης. Πρόκειται για την πόλη Ουλπία Παυτάλια, νοτιοδυτικά της Σερδικής (Σόφια), όπου σήμερα υπάρχει η πόλη Κιουστεντιλ. Την νομισματοκοπία εκεί εισήγαγε ο Αδριανός το 118 μΧ. και τερματίστηκε το 244 μΧ. από τον Γορδιανό Γ’. Το διάστημα αυτό η Παυτάλια έκοψε μεγάλο πλήθος νομισμάτων, στα οποία εξέχουσα θέση έχουν αυτά που αναφέρονται στον Στρυμόνα ποταμό και στα πράγματα για τα οποία φημιζόταν η περιοχή.

1

2

Ο προσωποποιημένος ποταμός Στρυμόνας στο πίσω μέρος του Νο 1 νομίσματος, που κόπηκε επί αυτοκράτορος Καρακάλλα (198 – 217 μΧ.).  Ο ίδιος εξέδωσε και το Νο 2 νόμισμα, όπου πίσω υπάρχει νεαρός Διόνυσος που κάθεται επάνω στα νερά του ποταμού. Τέσσερα ανθρωπάκια είναι μαζί του, τα οποία επιτελούν το ρόλο τους. Το ανθρωπάκι κάτω θερίζει έχοντας δίπλα του τη λέξη CTAXV. Αυτό πίσω, είναι καθιστό στην όχθη του Στρυμόνα με τη λέξη ΧΡΥCOC δίπλα του. Μπροστά οδεύει το τρίτο ανθρωπάκι με κάλαθο στον ώμο, όπου η λέξη ΑΡΓΥΡΟC φανερώνει το περιεχόμενό του και τέλος το τέταρτο ανθρωπάκι, μπροστά στο Διόνυσο και τη λέξη ΒΟΤΡΥC, μαζεύει σταφύλια.