ΜΑΙΝΑΔΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΥΑΤΙΔΕΣ

      Επειδή κατέφθασαν σε μένα σωρηδόν μηνύματα από κόσμο που ζητά να μάθει πως ξεχωρίζουμε τις μαινάδες από τις Καρυάτιδες, θα δούμε σε αυτό το άρθρο τα γνωρίσματα εκείνα που χαρακτήριζαν τις μαινάδες και που καμιά σχέση δεν είχαν με αυτά των Καρυάτιδων.

Α

Β

Στην εικόνα Α, υπάρχει χαρακτηρισμένη μαινάδα από την πόλη Τράλλεις της μικράς Ασίας και στην εικόνα Β το εύρημα του μνημείου «Καστά» που αναφέρεται ως Καρυάτιδα. Τα δυο αγάλματα βέβαια τα χωρίζουν τρις αιώνες (4^ος πΧ. στον Καστά, 1^ος στις Τράλλεις), όμως εκτός της ενδυμασίας και παρά την χρονική διαφορά, αυτά είναι πανομοιότυπα. Το ένδυμα του Αμφιπολίτικου αγάλματος ακολουθεί την Παγγαιορείτικη μόδα, όπως τη διακρίνουμε στο Θασίτικο νόμισμα Ε.

Κάλαθος – σάκος: Πρώτο γνώρισμα που διακρίνουμε στις απεικονίσεις των μαινάδων είναι ο κάλαθος στο κεφάλι και ο σάκος που κρέμεται από αυτή. Υπάρχουν όλοι οι συνδυασμοί σε αυτό: Μόνο κάλαθος (εικόνα Α), κάλαθος και σάκος (εικόνα Β), που στην περίπτωσή μας κρέμεται πίσω από τη μαινάδα, όπως μας δείχνει η διαγώνια λουρίδα (εικόνες Β και Γ). Μόνο σάκο, όπου αυτός μπορεί να κρέμεται πίσω όπως προείπαμε (εικόνα Θ), αριστερά ή δεξιά της μαινάδας (εικόνα Ζ). Σε άλλες περιπτώσεις, αυτός ο σάκος είναι προέκταση από το πανωφόρι της μαινάδας (εικόνα Ε). Ο κάλαθος είναι τόσο χαρακτηριστικός, που είναι αδύνατον να τον μπερδέψει κάποιος με το κιονόκρανο που φέρει η Καρυάτιδα (εικόνα Η).

Μαλλιά: Μπορεί βόστρυχους να έχουν και άλλα αρχαία αγάλματα, όμως όλες οι μαινάδες έχουν αυτό το χτένισμα (εκόνες Α, Β, Γ, Δ, Θ, Ε, Ζ ). Είναι το δεύτερο γνώρισμα, από το οποίο αναγνωρίζουμε τις μαινάδες. Τα μαλλιά των Καρυάτιδων πέφτουν πίσω και με τον όγκο τους ενισχύουν το σβέρκο τους. Ο λόγος είναι προφανής γιατί ο ρόλος της Καρυάτιδας ήταν κίονας.

Γ

Δ

Το προτεταμένο χέρι: Καρυάτιδα με προτεταμένο χέρι δεν νοείτε. Άλλωστε δεν υπήρχε λόγος γι αυτό. Αντίθετα στις μαινάδες δικαιολογείται απόλυτα. Ένας από τους ρόλους των μαινάδων ήταν ο φωτισμός με πυρσούς που κρατούσαν στο προτεταμένο τους χέρι και πάντα σχεδόν είναι σπασμένο (εικόνες Α, Β, Δ). Στην περίπτωση του μνημείου «Καστά», οι δυο μαινάδες ήταν επιφορτισμένες με τον φωτισμό του εσωτερικού χώρου όπου βρίσκονταν και που φυσικά δεν είχε παράθυρα. Να μη ξεχνάμε ότι ο χώρος ήταν επισκέψιμος. Στη διαδικασία του Διονυσιακού χορού των μαινάδων, το χέρι ήταν πάλι προτεταμένο (εικόνα Θ).

Η

Θ

Πιάσιμο της φούστας: Οι μαινάδες ήταν αυτές που αποκλειστικά συμμετείχαν στον λατρευτικό Διονυσιακό χορό (εικόνα Ι). Έτσι σε μια συμβολική κίνηση, οι αρχαίοι καλλιτέχνες τις απεικονίζουν να πιάνουν με το ένα χέρι τη φούστα τους (εικόνες Α, Β, Θ).  

Ι

Ε

Ζ

Θασίτικα αργυρά νομίσματα του 6^ου πΧ. αιώνα (εικόνες Ε, Ζ), στα οποία έχουμε πλήρη άποψη της μαινάδας που εμφανίζεται εκεί παρενοχλημένη από τον σάτυρο. Στο Παγγαιορείτικο νόμισμα της εικόνας Ι, η μαινάδα χορεύει τον Διονυσιακό λατρευτικό χορό.

Σκουλαρίκια: Οι μαινάδες του μνημείου «Καστά» φέρουν τοπικής τεχνοτροπίας σκουλαρίκια σε σχήμα ρόδας, όπως αυτά που διακρίνουμε στις μαινάδες των νομισμάτων (εικόνες Ε, Ζ, Ι). Τα σκουλαρίκια υπήρξαν μια λεπτομέρεια, που ούτε αυτή παράβλεψε ο αρχαίος καλλιτέχνης.

      Κάλαθος λοιπόν, σάκος, φόρεμα, μαλλιά, προτεταμένο χέρι, πιάσιμο φούστας και σκουλαρίκια, παραπέμπουν σε μαινάδα. Άραγε δεν φτάνουν αυτά τα γνωρίσματα για να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται; Μπορεί άραγε η κυρία Περιστέρη και το ανεπαρκές πτυχίο της (δεν σέβομαι κανένα πτυχίο, όταν αυτό κρύβει πίσω του αλαζόνα) να δώσει ένα γνώρισμα Καρυάτιδας στις μαινάδες του μνημείου; Ούτε καν κίονες είναι, αφού αυτούς τους έχουν πίσω τους (εικόνα Δ). Όπως το βλέπω εγώ, πρέπει να ανατρέψεις τα παραπάνω με επιχειρήματα ή να τα αποδεχτείς. Έτσι είναι έντιμο και έτσι προάγονται οι επιστήμες.

      Γιατί κυρία προϊσταμένη η λέξη Διόνυσος δεν υπάρχει πουθενά στις ανακοινώσεις σας; Εγώ ξέρω γιατί και από αυτό που φοβάται κάποιος, δεν γλυτώνει λέει ο λαός μας. Σιγά – σιγά.