ΜΑΙΝΑΔΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΥΑΤΙΔΕΣ

      Επειδή κατέφθασαν σε μένα σωρηδόν μηνύματα από κόσμο που ζητά να μάθει πως ξεχωρίζουμε τις μαινάδες από τις Καρυάτιδες, θα δούμε σε αυτό το άρθρο τα γνωρίσματα εκείνα που χαρακτήριζαν τις μαινάδες και που καμιά σχέση δεν είχαν με αυτά των Καρυάτιδων.

Α

Β

Στην εικόνα Α, υπάρχει χαρακτηρισμένη μαινάδα από την πόλη Τράλλεις της μικράς Ασίας και στην εικόνα Β το εύρημα του μνημείου «Καστά» που αναφέρεται ως Καρυάτιδα. Τα δυο αγάλματα βέβαια τα χωρίζουν τρις αιώνες (4^ος πΧ. στον Καστά, 1^ος στις Τράλλεις), όμως εκτός της ενδυμασίας και παρά την χρονική διαφορά, αυτά είναι πανομοιότυπα. Το ένδυμα του Αμφιπολίτικου αγάλματος ακολουθεί την Παγγαιορείτικη μόδα, όπως τη διακρίνουμε στο Θασίτικο νόμισμα Ε.

Κάλαθος – σάκος: Πρώτο γνώρισμα που διακρίνουμε στις απεικονίσεις των μαινάδων είναι ο κάλαθος στο κεφάλι και ο σάκος που κρέμεται από αυτή. Υπάρχουν όλοι οι συνδυασμοί σε αυτό: Μόνο κάλαθος (εικόνα Α), κάλαθος και σάκος (εικόνα Β), που στην περίπτωσή μας κρέμεται πίσω από τη μαινάδα, όπως μας δείχνει η διαγώνια λουρίδα (εικόνες Β και Γ). Μόνο σάκο, όπου αυτός μπορεί να κρέμεται πίσω όπως προείπαμε (εικόνα Θ), αριστερά ή δεξιά της μαινάδας (εικόνα Ζ). Σε άλλες περιπτώσεις, αυτός ο σάκος είναι προέκταση από το πανωφόρι της μαινάδας (εικόνα Ε). Ο κάλαθος είναι τόσο χαρακτηριστικός, που είναι αδύνατον να τον μπερδέψει κάποιος με το κιονόκρανο που φέρει η Καρυάτιδα (εικόνα Η).

Μαλλιά: Μπορεί βόστρυχους να έχουν και άλλα αρχαία αγάλματα, όμως όλες οι μαινάδες έχουν αυτό το χτένισμα (εκόνες Α, Β, Γ, Δ, Θ, Ε, Ζ ). Είναι το δεύτερο γνώρισμα, από το οποίο αναγνωρίζουμε τις μαινάδες. Τα μαλλιά των Καρυάτιδων πέφτουν πίσω και με τον όγκο τους ενισχύουν το σβέρκο τους. Ο λόγος είναι προφανής γιατί ο ρόλος της Καρυάτιδας ήταν κίονας.

Γ

Δ

Το προτεταμένο χέρι: Καρυάτιδα με προτεταμένο χέρι δεν νοείτε. Άλλωστε δεν υπήρχε λόγος γι αυτό. Αντίθετα στις μαινάδες δικαιολογείται απόλυτα. Ένας από τους ρόλους των μαινάδων ήταν ο φωτισμός με πυρσούς που κρατούσαν στο προτεταμένο τους χέρι και πάντα σχεδόν είναι σπασμένο (εικόνες Α, Β, Δ). Στην περίπτωση του μνημείου «Καστά», οι δυο μαινάδες ήταν επιφορτισμένες με τον φωτισμό του εσωτερικού χώρου όπου βρίσκονταν και που φυσικά δεν είχε παράθυρα. Να μη ξεχνάμε ότι ο χώρος ήταν επισκέψιμος. Στη διαδικασία του Διονυσιακού χορού των μαινάδων, το χέρι ήταν πάλι προτεταμένο (εικόνα Θ).

Η

Θ

Πιάσιμο της φούστας: Οι μαινάδες ήταν αυτές που αποκλειστικά συμμετείχαν στον λατρευτικό Διονυσιακό χορό (εικόνα Ι). Έτσι σε μια συμβολική κίνηση, οι αρχαίοι καλλιτέχνες τις απεικονίζουν να πιάνουν με το ένα χέρι τη φούστα τους (εικόνες Α, Β, Θ).  

Ι

Ε

Ζ

Θασίτικα αργυρά νομίσματα του 6^ου πΧ. αιώνα (εικόνες Ε, Ζ), στα οποία έχουμε πλήρη άποψη της μαινάδας που εμφανίζεται εκεί παρενοχλημένη από τον σάτυρο. Στο Παγγαιορείτικο νόμισμα της εικόνας Ι, η μαινάδα χορεύει τον Διονυσιακό λατρευτικό χορό.

Σκουλαρίκια: Οι μαινάδες του μνημείου «Καστά» φέρουν τοπικής τεχνοτροπίας σκουλαρίκια σε σχήμα ρόδας, όπως αυτά που διακρίνουμε στις μαινάδες των νομισμάτων (εικόνες Ε, Ζ, Ι). Τα σκουλαρίκια υπήρξαν μια λεπτομέρεια, που ούτε αυτή παράβλεψε ο αρχαίος καλλιτέχνης.

      Κάλαθος λοιπόν, σάκος, φόρεμα, μαλλιά, προτεταμένο χέρι, πιάσιμο φούστας και σκουλαρίκια, παραπέμπουν σε μαινάδα. Άραγε δεν φτάνουν αυτά τα γνωρίσματα για να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται; Μπορεί άραγε η κυρία Περιστέρη και το ανεπαρκές πτυχίο της (δεν σέβομαι κανένα πτυχίο, όταν αυτό κρύβει πίσω του αλαζόνα) να δώσει ένα γνώρισμα Καρυάτιδας στις μαινάδες του μνημείου; Ούτε καν κίονες είναι, αφού αυτούς τους έχουν πίσω τους (εικόνα Δ). Όπως το βλέπω εγώ, πρέπει να ανατρέψεις τα παραπάνω με επιχειρήματα ή να τα αποδεχτείς. Έτσι είναι έντιμο και έτσι προάγονται οι επιστήμες.

      Γιατί κυρία προϊσταμένη η λέξη Διόνυσος δεν υπάρχει πουθενά στις ανακοινώσεις σας; Εγώ ξέρω γιατί και από αυτό που φοβάται κάποιος, δεν γλυτώνει λέει ο λαός μας. Σιγά – σιγά.

ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΤΣΙΝΤΣΙΦΟΣ

 Με εξαίρεση δυο εκπομπές προ τριών ετών περίπου στην τηλεόραση Δίκτυο Σερρών, η πραγματική επαφή μου με τον κόσμο άρχισε πριν ένα χρόνο, όταν στο εμπορικό επιμελητήριο Σερρών έδωσα την πρώτη διάλεξη. Έκτοτε και με αφορμή την ανασκαφή στον «Καστά», δόθηκε πολλές φορές σε μένα η ευκαιρία να δημοσιοποιήσω πτυχές της έρευνας που έδωσε το τρίτομο έργο «ΠΕΡΙΞ ΠΑΓΓΑΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΣ». Πάλι με αφορμή την ανασκαφή, μου δόθηκε η ευκαιρία να μετρήσω το ανάστημα γνώσης, εκείνων των αρχαιολόγων τουλάχιστον που έμπρακτα ή με δηλώσεις ανακατεύτηκαν στην όλη διαδικασία.

  Αλλά ποιος είμαι εγώ που μπορώ να κάνω αυτό; Προς θεού μη βιαστείτε να με παρεξηγήσετε. Δεν έχω τη διάθεση να φανώ αλαζόνας, αλλά η βαθύτερη γνώση είναι κάτι που κατά την διάρκεια της 25ετούς έρευνας προέκυψε τελείως φυσιολογικά. Αν αυτά τα χρόνια ήταν χρόνια σπουδών, τότε θα μπορούσε κάποιος για το μέγεθος, να έχει ίσως ένα μέτρο σύγκρισης. Όμως κι αυτό θα ήταν λάθος, γιατί όπως θα δούμε παρακάτω, τα ερευνητικά χρόνια που απαιτήθηκαν ήταν πλασματικά. Ένας χρόνος σπουδών μπορεί να ολοκληρωθεί με μερικές παρουσίες, κάποιο διάβασμα και μια επιτυχημένη εξεταστική περίοδο. Αυτό όμως δεν είχε καμιά σχέση με τη δική μου έρευνα. Αυτή εξελισσόταν εκεί 24 ώρες την ημέρα και 365 μέρες το χρόνο. Επρόκειτο δηλαδή για μια αρρωστημένη κατάσταση ή για ένα «κολλημένο» άτομο (ο εαυτός μου), που ακόμα και τα όνειρά του ήταν νομισματικά. Πάμπολλες φορές, για προβλήματα που απασχολούσαν την έρευνά μου, η λύση τους ερχόταν στον ύπνο μου. Πεταγόμουνα τότε όρθιος και έτρεχα στον υπολογιστή μου. Αναγνωρίζω ότι αυτά δεν ακούγονται και πολύ φυσιολογικά, όμως τα αποτελέσματα  αυτού του «κολλήματος» είναι απόλυτα φυσιολογικά και απαιτούν παραδοχή.       Υπάρχουνε καλλιεργημένοι  άνθρωποι που το αντιλαμβάνονται αυτό. Όταν διατυπώνεται μια θεωρία και μάλιστα τεκμηριωμένη, δυο πράγματα μπορεί να κάνει ένας πραγματικός επιστήμονας. Να την αντικρούσει με επιχειρήματα ή να την αποδεχθεί. Έτσι πάνε μπροστά οι επιστήμες, κυρίες και κύριοι αρχαιολόγοι, της «κακιάς ώρας» όπως σας αποκάλεσε μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ‘Ελληνικής νομισματικής εταιρίας, που υπέβαλε την παραίτησή του μετά από επανειλημμένα αναπάντητα αιτήματα στην πρόεδρο αρχαιολόγο Ελένη Παπαευθυμίου. Τι ζητούσε ο μη αρχαιολόγος; Σεβόμενος την δυο φορές παρουσία μου εκεί και πεπεισμένος από τις παρουσιάσεις του έργου μου, ζήτησε το αυτονόητο που ανέφερα παραπάνω.

      Τα ιστορικά πλοκάμια του Παγγαίου, που ήταν και το αντικείμενο έρευνάς μου, απλώνονταν σε όλο τον αρχαίο κόσμο τότε. Η νομισματική ταυτοποίηση που επετεύχθη συνοδεύονταν και από αναρίθμητα ιστορικά δεδομένα, που στην πλειοψηφία τους ήταν άγνωστα. Αυτά έδωσαν συνοχή στην ιστορία μας και είναι ο λόγος που στα μάτια μου, όλοι αυτοί φαίνονται αδιάβαστοι. Αυτό φυσικά δεν είναι κατακριτέο. Άλλωστε μέχρι την εμφάνιση των αποτελεσμάτων της δικής μου έρευνας, οι ίδιοι με βάση ότι διδάχθηκαν ήταν εντάξει. Κατακριτέο είναι, που τώρα κάνουν πως δεν βλέπουν και δεν ακούν.  Πάντως έχει πλάκα. Δεν υπάρχει ενεργός αρχαιολόγος που να μην ξέρει την ύπαρξή μου και όλοι εγκλωβισμένοι σε μια συντεχνιακή νοοτροπία, στρουθοκαμηλίζοντας έβαλαν τα κεφάλια τους στην άμμο. Έχουν αμηχανία, σαν τα μικρά παιδιά που πιάνονται επ’ αυτοφώρω να κλέβουν το γλυκό. Όμως δεν ανησυχώ, γιατί είναι θέμα χρόνου να το ξεπεράσετε.     

      Μέσω αυτού του άρθρου γνωριμίας, θα απαντήσω στην προ τριετίας ερώτηση καλωσόρισμα της κυρίας Περιστέρη που μου απεύθυνε, όταν πήγα να την γνωρίσω στην ΚΗ’ εφορία αρχαιοτήτων, στην οποία προΐσταται. Σκοπός μου ήταν να την ενημερώσω για την έκδοση των βιβλίων μου. «Ποιος είσαι εσύ που θα τα βάλεις με την κυρία Λιάμπη» (αρχαιολόγος καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και συγγραφέας του νομισματικού βιβλίου ‘Άργιλος’), μου είπε. Μπροστά σε αυτή την αγένεια και χωρίς να συστηθώ της είπα αποχωρώντας «ευτυχώς που η κυρία Λιάμπη είναι νομισματολόγος και όχι γιατρός, γιατί αν ήταν θα είχε σκοτώσει πολύ κόσμο». Είναι καταπληκτικό το πώς με πέταξε έξω από το «τσιφλίκι» της. Κυρία Περιστέρη, ο χώρος εκεί ανήκει και σε μένα και σε άλλους τους οποίους οφείλεις σε κάθε περίπτωση να υποδέχεσαι και να τους ακούς. Αλλά εν πάση περιπτώσει, αυτό είναι παθογένεια δεκαετιών.

      Ήρθε η ώρα λοιπόν, να συστηθώ ολοκληρωμένα κυρία Περιστέρη. Είμαι αυτός που ανάγκασε την φιλενάδα σου Λιάμπη, να αποσύρει το βιβλίο έκτρωμα ‘Άργιλος’ από το βιογραφικό και το εκδοτικό της έργο. Είμαι αυτός που θα σε υποχρεώσει να επιστρέψεις την Βέργη του Αντιφάνη, εκεί από όπου την πήρες. Είμαι αυτός που θα σε υποχρεώσει να δεις και να πεις την αλήθεια για το μνημείο «Καστά». Είμαι αυτός, που ήδη από τα βιβλία του ενημερώνεται όλος ο πλανήτης. Είμαι αυτός που μαζί του κανένας σας ποτέ δεν θα έρθει σε αντιπαράθεση. Και τέλος είμαι αυτός, που αφενός θα αποκαταστήσει όσα διαστρεβλώσατε και αφετέρου δεν θα επιτρέψει ποτέ να ξανακάνετε τα ίδια.

      Νομίζω πως καλύτερα ή χειρότερα δεν μπορούσα να σας πετάξω το γάντι. Μπορεί να σας λείπουν τα όπλα, έχετε όμως όλα τα μέσα δικά σας για να αντιδράσετε. Να αποκρούσετε με επιχειρήματα ή να αποδεχτείτε.