ANOIKTH ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ

(του ερευνητή νομισματολόγου Αστέριου Τσίντσιφου)

Στις 20 Απριλίου 2015, σε αρχαιολογικό συνέδριο που έλαβε χώρα στο αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών, μεταξύ των θεμάτων υπήρχε και το «Μεταλλεία, μέταλλα και νομίσματα στην Αττική και τον αρχαίο κόσμο». Η μεγάλη αποκάλυψη στο θέμα αυτό, ήταν ότι το μέταλλο των αρχαϊκών νομισμάτων των Αθηναίων, δεν προέρχονταν από το Λαύριο. Αυτό βασίστηκε σε μια νέα μέθοδο ανάλυσης μετάλλων, με ράδιο-ισότοπα νομίζω. Αφού παραθέσω ένα απόσπασμα από το κεφάλαιο «Οι Αθηναίοι στο Παγγαίο» του δικού μου έργου ΠΕΡΙΞ ΠΑΓΓΑΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΣ, θέλω να μου επιτραπεί ο σχολιασμός μετά.
….. Υπάρχει μια ιδιαίτερα σκοτεινή περίοδος στην νομισματοκοπία της Αθήνας, που διήρκησε πενήντα ολόκληρα χρόνια. Πρόκειται για το διάστημα μεταξύ του 540 και 490 πΧ. (αρχαϊκή περίοδος). Τότε εμφανίζονται τα πρώτα Αθηναϊκά νομίσματα, τα οποία στις λεπτομέρειές τους δεν προβλημάτισαν ποτέ κανένα. Άρκεσε το ότι ήταν Αθηναϊκά, υπονοώντας έτσι φυσικά, ότι τόπος κοπής ήταν η Αθήνα και τίποτα περισσότερο. Ο τόπος όμως κοπής αυτών των νομισμάτων υπήρξε το Παγγαίο και αυτό πολύ πριν η νομισματοκοπία εισαχθεί στην Αθήνα. Το όλο αυτό ιστορικό, έχει σχέση με την εξορία του Πεισίστρατου στο Παγγαίο, με τις σχέσεις που ανέπτυξε ο ίδιος με τους Ερετριείς αποίκους (Νεοπολίτες) εκεί και με τα νέα δεδομένα που φέρνει στο φως η περατωμένη έρευνα του τρίτομου έργου «ΠΕΡΙΞ ΠΑΓΓΑΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΣ». Βάση αυτής λοιπόν, η συντριπτικά μεγαλύτερη μερίδα των νομισμάτων που έκοβαν οι Αθηναίοι στο Παγγαίο, προέρχονταν από το βόρειο Παγγαίο. Εκεί ήταν ανεπτυγμένοι οι Νεοπολίτες, στους οποίους και κατέφυγε ο Πεισίστρατος όταν εξορίστηκε. Η παραμονή του εκεί διήρκησε όσο και η εξορία του. Δέκα χρόνια ήταν αρκετά για να πλουτίσει και να γυρίσει στην Αθήνα της οποίας έγινε τύραννος. Κανένας δεν μας είπε, τι ακριβώς έκανε ένας άνδρας, μόνος εκεί, ώστε να καταφέρει να πλουτίσει. Χρειάστηκε να δημιουργήσει υποδομές γι αυτό; Οπωσδήποτε ναι. Και τι απέγιναν αυτές όταν αποχώρησε; Τις εγκατέλειψε ή τις διατήρησε; Η νομισματική δραστηριότητα των Αθηναίων στα ίδια μέρη, δείχνει ότι οι υποδομές του Πεισίστρατου όχι μόνο διατηρήθηκαν, αλλά και επαυξήθηκαν, οδηγώντας σε συνεκμετάλλευση Αθηναίους και Νεοπολίτες. Έτσι η ανάπτυξη που γνώρισε η Αθήνα, κατά την διάρκεια της τυραννίας του Πεισίστρατου, προήρχετο από τα Αθηναϊκά τετράδραχμα του Παγγαίου……
Δεν ξέρω την ακριβή σύνθεση του ακροατηρίου, όμως μέσες άκρες μπορώ να την φανταστώ. «Απολιθωμένα» μέλη της επιστημονικής κοινότητας, ανίκανα να εντρυφήσουν στα νέα δεδομένα, βγαλμένα από αδιάψευστες μεθόδους επιστημονικής ανάλυσης, τα οποία (δεδομένα) περιγράφω στον πρόλογο του ανωτέρω έργου.
……Τα μέλη της ταριχευμένα μέσα στην ημιμάθεια, αφού αυτή διδάχθηκαν, ανακυκλώνονται σε ρηχά νερά, προσποιούμενοι μάλιστα ότι πνίγονται. Κρατούν τις πόρτες ερμητικά κλειστές σε κάθε τι που θα τάραζε τις συντεχνιακές τους συνήθειες, που είναι να «ευλογούν τα γένια τους» και να μοιράζουν μια «πίτα» από την οποία αξιοκρατικά δεν τους ανήκει ούτε ένα κομμάτι. Κάνουν ότι μπορούν για να ενταφιάσουν τη γνώση, όχι μόνο από φόβο μήπως τους αποκαθήλωνε από κεκτημένα, αλλά γιατί θα αποκάλυπτε και τη γύμνια τους…..
Ανακάλυψαν λοιπόν ότι το μέταλλο των αρχαϊκών Αθηναϊκών νομισμάτων, δεν προέρχεται από το Λαύριο. Χειροκρότημα από το ακροατήριο, χειροκρότημα, ειρωνικό όμως κι από εμένα. Στο μακρινό μέλλον, άλλες γενιές αρχαιολόγων που θα ακολουθήσουν, ίσως ανακαλύψουν από πού προέρχεται το μέταλλο. Οι εξελίξεις όμως σας έχουν προσπεράσει και αν ποτέ βγείτε από το κάστρο σας, θα δείτε ότι, όχι μόνο είναι γνωστός ο τόπος από τον οποίο προέρχεται το μέταλλο, αλλά και σε ποιες ακριβώς πόλεις του Παγγαίου έκοβαν οι Αθηναίοι τα αρχαϊκά νομίσματά τους.
Για το ολοκληρωμένο λοιπόν άρθρο των Αθηναίων στο Παγγαίο, δεν περιμένω από την «ταριχευμένη» επιστημονική κοινότητα, αλλά και από την Ελληνική Νομισματική Εταιρία, που μετά το θάνατο του αειμνήστου Τάσου Τζαμαλή έχει περιπέσει σε βυθιότητα, να το κατανοήσουν. Είναι πολύ προωθημένο γι αυτούς. Θα ήθελα μόνο να τους προβληματίσει και αν τους έμεινε ίχνος επιστημονικού ύψους, να το αποδεχτούν, άλλως να το απορρίψουν με επιχειρήματα.

Άγνωστη ιστορία από τα νομίσματα Ελίκη και Πριήνη

Classical Numismatic Group, Inc. Triton XIX Sessions 1 & 2

Lot 420
Bid on this lot at the auction firm's Web site
     Find similar lots

Estimate: 750000 USD

The Republicans. Brutus. Late summer-autumn 42 BC. AV Aureus (19.5mm, 8.01 g, 12h). Military mint traveling with Brutus and Cassius in western Asia Minor or northern Greece. P. Servilius Casca Longus, moneyer. Bare head of Brutus right, wearing short beard; BRVTVS behind, IMP before; all within laurel wreath / A combined army and naval trophy, consisting of a cuirass, a crested helmet on the top, a curved sword and two crossed spears on the left arm, and an oval shield with incurved sides on the right, set on a post made from a tree trunk; at base, two prows, two shields, and a rudder; on left, between the two spears, the letter L (= Libertas or Lycia); CASCA on left, LONGVS on right. Crawford 507/1b (same obv. die as illustration); CRI 211; Bahrfeldt 65b; Calicó 56; Sydenham 1297 (same obv. die as illustration); Kestner –; BMCRR East 62 (same obv. die); CNR 7 = Hess-Leu 1961, lot 14 (same dies); Junia 46 and Servilia 37; Kent & Hirmer 99 (same obv. die). EF, peripheral marks in field on obverse. A superb high relief portrait, boldly struck from fresh dies. Undoubtedly the finest portrait of Brutus in gold with needle-sharp facial details. Very rare, one of 17 examples known of this issue (of which eight are in museums).


This issue is among the many late Republican coins that have direct connections to historical events. It is thought to have been struck in the late summer or autumn of 42 BCE at a military mint travelling with Brutus and Cassius in western Asia Minor or northern Greece. True to his Republican ideals, Brutus eschewed the use of his own portrait when he began coining jointly with Cassius early in 42 BC, but in the final months before Philippi he adopted the method of his adversaries, and placed his own portrait on his coins. The goal, no doubt, was to encourage personal loyalty -- to rally support behind Brutus as the descendant of the very founder of the Republic -- as the decisive battle against the combined force of Antony and Octavian approached. The trophy on the reverse combines elements of land and sea victories, and is thought to celebrate the military victories of Brutus in Lycia and Thrace, along with the heroic naval feats of Cassius in resistance to the Rhodians. The tiny L on the reverse may represent either Libertas, a primary ideal of the tyrannicides, or Lycia, where Brutus had a military victory, but there is little evidence beyond speculation. Publius Servilius Casca Longus, the moneyer, was one of the Senatorial conspirators against Julius Caesar, and was among those who plunged their daggers into the dictator on the Ides of March in 44 BCE.

This brief issue, known from a total of 17 coins, was produced from two obverse dies and four reverse dies (it is likely that the Vatican piece was struck with either reverse die c or d). Obverse die (A) is known from just three examples. Reverse die (a) was originally engraved without the L (noted as a1 below), but was soon modified by the addition of the L (noted as a2 below), which appears on all three subsequent reverse dies. This suggests that the L has special significance, and its omission at the beginning may have been a mistake of the engraver. Reverse die (a) was then replaced with reverse die (b), first paired with obverse die (A), and then also obverse die (B). On all known examples, obverse die (A) exhibits practically no die wear. Nevertheless, judging from the lack of wear on reverse die (b) on all the examples in which it was paired with obverse die (B), it is apparent that obverse die (A) was retired after a short life. A possible explanation could be that both obverse dies were used in parallel, and that reverse die (b) was used for both, but the lack of further reverse dies paired with obverse die (A) suggests that this was not the case; that the obverse dies were used sequentially. In any event, obverse die (B) was then used with both subsequent reverse dies, (c) and (d), and exhibits gradual die wear throughout, which allows the sequence to be revealed. The complete corpus is as follows:

1. A/a1 (no L) a. 8.08 g – Paris [Bahrfeldt 65a.1; Cohen 14; Babelon Junia 45 and Servilia 36 (ill. Calicó 57)]

2. A/a2 (with L) a. 8.07 g – NAC 86, 23; Goldberg 59, 2416; Millennia Coll. (Goldberg 46), 75; Walter Coll. (Stack's [with Berk], Nov. 1990), 7; NFA XXII , 23; Leu 22, 184; Biaggi Coll. 40 [ill. Calicó 56]
b. 8.03 g – Ex Vienna [Bahrfeldt 65b.4 (current location unknown, cast at KHM]

3. A/b a. 8.12 g – NAC 73, 236; Spink Geneva/Galerie des Monnaies (Feb. 1977), 460; MMAG XVII, 324; Coin Galleries (Oct. 1955), 843

4. B/b a. 8.01 g – Triton XIX, lot 421 = Triton XII, 526 (the present example)
b. 8.00 g – Coll. ESR (Hess-Leu, Mar. 1961), 14; A. Hess (Apr. 1955), 66 [ill. CNR 7]
c. 8.09 g – Vienna [Bahrfeldt 65b.3 (ill. Lahusen p. 107, 6 – obv. only)]

5. B/c a. 7.99 g – Berlin; Ponton d'Amécourt (Rollin & Feuardent, Apr. 1887), 25; de Quelen (Rollin & Feuardent, May 1888), 499 [Bahrfeldt 65b.6 (ill. Bahrfeldt p. 67)]
b. 7.37 g – Walter Coll. (Stack's, Nov. 1990), 8; NFA XX, 61; Vierordt Coll. (Schulman, Mar. 1923), 503; Prowe Coll. (A. Hess, May 1912), 941; J. Hirsch XIV, 842 [Bahrfeldt 65b.8]

6. B/? a. 7.90 g – Vatican [Bahrfeldt 65b.7 (ill. Lahusen p. 107, 3 – obv. only)] – obv. die wear similar to B/c pairings.

7. B/d a. 7.99 g – BM [BMCRR East 62; Bahrfeldt 65b.5 (ill. CNR 7/1; Crawford 507/1b; Sydenham 1297; Kraay & Hirmer 99)]
b. 7.60 g – B. Feirstein Coll. (NAC 45), 40
c. 8.11 g – Milan 2152 [ill. N. Vismara & R. Martini, Le monete del museo civico di Legnano (Guida all'esposizione) (Milan,1988), p. 123, 56]
d. 8.05 g – NAC 34, 3; Mazzini Coll., 14
e. 8.06 g – NGSA 4, 143; Leu 52, 148; Hunt I (Sotheby's New York, June 1990), 118; Vinchon (Dec. 1975), 192 [ill. CRI 211; Sear RCV 1430]
f. 8.00 g – Piancastelli Coll., 162

Unseen 7.87 g – Madrid [Bahrfeldt 65a.2]

Question about this auction? Contact Classical Numismatic Group, Inc.